رنگرزی :
فرآیند رنگرزی تحت تاثیر سه عامل، یعنی رنگینه، الیاف و محلول رنگی قرار می گیرد که هر یک از این عوامل توسط موارد مستقلی کنترل میشوند که بر شیوه رنگرزی تاثیرگذار هستند. برای اینکه بتوان منسوجات را با رنگینه رنگ کرد، باید رنگینه در آب قابل حل باشد. ماهیت رنگینه ها به گونه ای است که به واسطه تداخلات شیمیایی قابل حل شدن هستند.
فرآیند رنگرزی منسوجات:
در سه مرحله رنگرزی منسوجات انجام میگیرد:
- ۱- اتصال مولکول های رنگینه به سطح الیاف
- ۲- نفوذ رنگینه به فضاهای بین مولکولی و انتشار آن بین الیاف
- ۳- جهت گیری و تثبیت رنگینه در امتداد مولکول های زنجیره بلند.
حمام رنگ، نام محلول رنگی است که از آن استفاده میشود. الیاف ممکن است میل ترکیبی مستقیم با رنگینه داشته باشد و بالعکس، به همین دلیل به محض اینکه الیاف در حمام رنگ غوطه ور می شوند، الیاف به صورت فیزیکی (جذب) یا شیمیایی (آمیزش) رنگینه را در خود نگه می دارند. تجمع رنگینه ها در داخل الیاف ممکن است یک روند تدریجی باشد؛ به سرعت این جمع شدن به اصطلاح «نرخ رنگرزی» گفته می شود.
نرخ رنگرزی توسط شرایط حمام رنگ یعنی غلظت رنگینه، دما و حضور الکترولیت ها کنترل می شود؛ هر یک از این عوامل متناسب با یکی یا هر سه عامل اولیه می باشند.
سرعت رنگرزی تحت تاثیر نسبت «ماده به محلول» قرار دارد که به صورت کسری بیان می شود؛ به عنوان مثال عبارت کسری ۱:۲۰ نشان می دهد که یک قسمت رنگینه از نظر وزنی که در حمام رنگی است بیست برابر وزن آن حل شده است.
با افزایش نسبت محصولات به محلول، سرعت رنگرزی کاهش پیدا میکند. برای تهیه یک سایه رنگ خاص به وسیله ی یک رنگ مخصوص، رنگینه ها در محلول پراکنده میشوند.
رنگرزی اصولی
مثلا رنگرزی یک دهمی، سایه رنگی را نشان می دهد که برای تولید آن 100 پوند پارچه با یک پوند رنگینه (تجاری) در شرایطی کاملاً مشخص شده رنگ شده است.
شرایط رنگرزی به دلیل تاثیری که بر «رمق کشی» حمام رنگ دارد باید تعریف شود.
فرآیند اعمال رنگ به توده الیاف، نخ یا پارچه، رنگرزی نامیده می شود.
در فرآیند رنگرزی، رنگ افزا ممکن است به صورت کامل یا جزئی به نخ ها نفوذ کند.
رنگ هایی که غالباً برای رنگرزی الیاف حیوانی، گیاهی یا مصنوعی به کار برده می شوند، باید دارای میل ترکیبی نسبت به آنها باشند. برای رنگرزی پشم، ابریشم و نایلون، رنگینه های نساجی که شامل رنگینه های اسیدی هستند، غالبا مورد استفاده قرار میگیرند، علاوه بر این میل ترکیبی زیادی به الیاف سلولزی دارند.
رنگینه های دنده ای باید با مواد شیمیایی مانند نمک ترکیب شوند تا نسبت به پارچه ای که قرار است رنگ شود میل ترکیبی پیدا کنند. بعد از عمل آوری این مواد با نمک های فلزی بر روی الیاف سلولزی مانند ابریشم اعمال میشوند.
رنگینه های مرسوم سلولزی با وجود اینکه ارزان تر هستند، اما رنگ هایی بدون درخشندگی تولید می کنند.
رنگینه های آزوئیک، رنگدانه های نامحلولی هستند که در هنگام آغشته نمودن الیاف با آنها درون الیاف را پر می کنند؛ این کار ابتداً با یک محلول ترکیبی پیوندی و دی آزو (azote) شده، انجام می شود.
رنگینه های دیسپرس به صورت سوسپانسیون هایی هستند که به رنگدانه های آلی غیر محلول رنگینه های مرسوم تقسیم می شوند و برای رنگرزی الیاف آب گریزی مانند پلی استر، نایلون و استات سلولز به کار برده می شوند.
الیاف مستقیما با رنگ های راکتیو ترکیب میشوند و ثبات رنگ بالایی نیز از خود نشان میدهند. دامنه اولیه رنگ های راکتیو برای الیاف سلولزی در اواسط سال ۱۹۵۰ معرفی شدند
روش های رنگرزی منسوجات:
- 1- رنگرزی چله ای (Beam Dyeing):
نخ تا قبل از بافت در این روش رنگ میشود. تولیدکنندگان نخ تار را به دور یک چله مشبک می پیچند و رنگینه را از طریق سوراخ ها عبور می دهند، در نتیجه نخ اشباع از رنگ می شود.
- 2- رنگرزی ذرات گیاهی باقی مانده در پارچه:
این کار به طور کلی بر روی نخ های پشمی یا پارچه ها انجام میشود. چروک ها و لکه ها با استفاده از پیوند رنگی خاص در این روش رنگرزی پوشانده میشوند، در ضمن این روش کاملا دستی می باشد.
- ۳- رنگرزی به روش ژیگر (Jig Dyeing)
در این روش، رمق کشی به واسطه یک ژیگر، پاتیل، حمام رنگ یا مخزن به صورت روباز بر روی محصولات انجام می شود. به منظور دستیابی به سایه رنگ مورد نیاز، مواد باید از طریق یک حمام رنگینه تیره از یک غلتک به غلتک دیگر منتقل شوند.
- ۴- رنگرزی متقاطع (Cross Dyeing)
در این روش اثرات رنگی متنوع برای پارچه ای که متشکل از الیاف با میل ترکیبی متفاوت به رنگینه مورد استفاده است، در یک حمام رنگ قابل دستیابی میباشد. مثلا ممکن است یک رنگینه آبی به نایلون ۶ یک سایه رنگ کبود و به نایلون ۶.۶ یک رنگ آبی روشن بدهد، و هیچ تمایلی به رنگ کردن ناحیه سالم پلی استر یا سفید نداشته باشد.
- 5-رنگرزی به روش محلول (Solution Dyeing):
در روش رنگرزی به روش محلول، در داخل محلول رنگدانه های رنگی پیوند خورده و سریعا در داخل آنها نفوذ میکند، به دلیل شکل گیری فیلامنت ها در داخل محلول با همین روش الیاف سلولزی و غیر سلولزی نیز رنگ آمیزی میشوند.
- ۶-رنگرزی عدلی (Bale Dyeing):
در این روش پارچه بدون تمیزکاری یا صمغ گیری در داخل یک حمام آب سرد که در آن نخ های تار آهار زده دارای میل ترکیبی به رنگینه هستند، پخش می شود.
- 7- رنگرزی باتیک (Batik Dyeing):
در این روش، بخش هایی از مواد با موم پوشانده می شوند تا فقط مناطق بدون موم با رنگ سروکار داشته باشند. در چاپ های ماشینی از نقوش رنگارنگ، موجی یا موشی که در این شیوه رنگرزی بوجود می آیند، تقلید میشود.
- ۸-رنگرزی به روش مداوم (Chain Dyeing):
هنگامی که رنگ و پارچه مقاومت کمی داشته باشد از این روش استفاده میشود. چندین برش یا تکه ای از مواد به صورت سر به سر و موقت به هم دوخته می شوند و به صورت یک زنجیره پیوسته از داخل رنگ عبور داده می شوند، هم چنین این روش برای تولیدات انبوه قابل استفاده است.
